Największy z rodu Słowian ogromną wagę przywiązywał do godności ludzkiej pracy. Wskazywał na zagrożenia wynikające zarówno z socjalizmu, jak i budzącego się kapitalizmu. Encyklika Laborem exercens (O pracy ludzkiej) zawiera analizę problematyki pracy ludzkiej we współczesnym świecie. Ojciec Święty przedstawia ideę pierwszeństwa osoby ludzkiej wobec rzeczy i samej pracy. Papież omawia też uprawnienia pracowników oraz rolę i zadania związków zawodowych. Kwestie społeczne, gospodarcze a przede wszystkim pracownicze zawiera również encyklika Centesimus annus. Uznając osiągnięcia gospodarcze kapitalizmu, Jan Paweł II zwraca uwagę na zagrożenie wartości etycznych, wynikające z zasad liberalizmu.

W dokumencie Evangelium vitae z marca 1995 r. Ojciec Święty broni wartości, a także nienaruszalności życia ludzkiego. Wykłada w niej i rozwija znane stanowisko Kościoła w sprawie tzw. aborcji, czyli zabijania nienarodzonych i tzw. eutanazji, czyli zabijania osób chorych i w podeszłym wieku oraz zajmuje się naturalnymi metodami planowania rodziny, zachęcając do ich stosowania. Encyklika była natchnieniem do stworzenia okien życia.

W ciągu ponad ćwierćwiecza pontyfikatu Jana Pawła II zmieniały się systemy polityczne, pękały mury uprzedzeń i wrogości, a pojawiały się nowe, czasami gwałtowniejsze i trudniejsze do przezwyciężenia, wygasały konflikty zbrojne, a następnie wybuchały kolejne, upadały ideologie i rządy. Pojawiały się coraz to nowsze trudności, którym zawsze naprzeciw w swych encyklikach wychodził Papież Jan Paweł II.